Ο Απόστολος Παύλος στους Καλούς Λιμένες της Κρήτης – Μεθεόρτιος εσπερινός, Χαιρετισμοί
Πράξεις των Αποστόλων: Κεφ. ΚΖ.6 – 13.
Διαπλεύσαντες και Παμφυλίαν, κατήλθομεν εις Μύρα της Λυκίας. Κακεί ευρών ο εκατοντάρχης πλοίον Αλεξανδρίνον, πλέον εις την Ιταλίαν, ενεβίβασεν ημάς εις αυτό. Εν ικαναίς δέ ημέραις βραδυπλοούντες και μόλις γενόμενοι κατά την Κνίδον, μή προσεώντος ημάς του ανέμου, υπεπλεύσαμεν την Κρήτην κατά Σαλμώνην, μόλις τε παραλεγόμενοι αυτήν, ήλθομεν εις τόπον τινά καλούμενον Καλούς λιμένας, ώ εγγύς ήν πόλις Λασαία. Ικανού δέ χρόνου διαγενομένου και όντος ήδη επισφαλούς του πλοός, δια το και την νηστείαν ήδη παρεληλυθέναι, παρήνει ο Παύλος λέγων αυτοίς: «άνδρες, θεωρώ ότι μετά ύβρεως και πολλής ζημίας ου μόνον του φόρτου και του πλοίου, αλλά και των ψυχών ημών, μέλλειν έσεσθαι τον πλούν». Ο δέ εκατοντάρχης, τω κυβερνήτη και τω ναυκλήρω επείθετο μάλλον ή τοις υπό του Παύλου λεγομένοις. Ανευθέτου δέ του λιμένος υπάρχοντος προς παραχειμασίαν, οι πλείους έθεντο βουλήν αναχθήναι κακείθεν, εί πως δύναιντο, καταντήσαντες εις Φοίνικα, παραχειμάσαι, λιμένα της Κρήτης βλέποντα κατά λίβα και κατά χώρον. Υποπνεύσαντος δέ νότου, δόξαντες της προθέσεως κεκρατηκέναι, άραντες άσσον, παρελέγοντο την Κρήτην.
Απόδοση.
Κι αφού διασχίσαμε την ανοιχτή θάλασσα της Παμφυλίας, φθάσαμε στα Μύρα της Λυκίας.
Εκεί ο εκατόνταρχος βρήκε ένα πλοίο από την Αλεξάνδρεια που θα πήγαινε στην Ιταλία, και μας επιβίβασε σ’ αυτό.
Επειδή όμως ήταν αντίθετος ο άνεμος, για αρκετές ημέρες πλέαμε αργά, κι έτσι με πολύ κόπο φθάσαμε κοντά στην Κνίδο, που βρίσκεται απέναντι από τη Ρόδο και την Κω. Κι επειδή δεν μας το επέτρεπε ο άνεμος, δεν πλεύσαμε κατευθείαν προς τα δυτικά, αλλά κατά μήκος της νότιας ακτής της Κρήτης, αφού περάσαμε κοντά από το ακρωτήριο Σαλμώνη, το οποίο βρίσκεται απέναντι από την Κάσο.
Πλέοντας με πολλή δυσκολία κοντά στις ακτές της Κρήτης, ήλθαμε σε κάποιο τόπο που ονομάζεται «Καλοί Λιμένες», κοντά στο οποίο ήταν κάποια πόλη που λεγόταν Λασαία.
Μέχρι όμως να φτάσουμε εκεί, πέρασε αρκετός χρόνος, και ήταν πλέον επικίνδυνο το ταξίδι από τη θάλασσα, καθώς μάλιστα είχε περάσει πια και η περίοδος της φθινοπωρινής νηστείας των Ιουδαίων και σύντομα θα αντιμετωπίζαμε τις τρικυμίες του Νοεμβρίου. Γι’ αυτό ο Παύλος συμβούλευε όσους ήταν επάνω στο πλοίο
και τους έλεγε: Άνδρες, αντιλαμβάνομαι ότι το ταξίδι μας μέσα στη θάλασσα πρόκειται να γίνει με μεγάλη ταλαιπωρία και με μεγάλο κίνδυνο απωλείας όχι μόνο του φορτίου και του πλοίου, αλλά και της ζωής μας.
Ο εκατόνταρχος όμως έδειχνε περισσότερη εμπιστοσύνη στον κυβερνήτη του πλοίου και στον ιδιοκτήτη του, παρά στα όσα έλεγε ο Παύλος.
Κι επειδή το λιμάνι ήταν ακατάλληλο για να περάσουν εκεί το χειμώνα, οι περισσότεροι πήραν την απόφαση να αποπλεύσουν από τους Καλούς Λιμένες στο ανοιχτό πέλαγος, με την ελπίδα ότι θα μπορούσαν να φθάσουν στο λιμάνι του Φοίνικα και να περάσουν εκεί το χειμώνα τους, προστατευμένοι από τις μεγάλες τρικυμίες των νότιων και των δυτικών ανέμων. Διότι το λιμάνι αυτό της Κρήτης βρίσκεται κάτω από τις πλαγιές ενός λόφου που είναι στραμμένος προς το νοτιοδυτικό και βορειοδυτικό άνεμο.
Έτσι λοιπόν κάποια ώρα που άρχισε να πνέει ελαφρά νότιος άνεμος, νόμισαν ότι μπορούσαν να πραγματοποιήσουν με ασφάλεια το σχέδιό τους. Κι αφού σήκωσαν τις άγκυρες, έπλεαν πλέον όσο το δυνατόν πιο κοντά προς τις ακτές της Κρήτης.
Νεοελληνική ερμηνευτική απόδοση Παναγίωτου Τρεμπέλα.
Κρήτες αεί ψεύσται» Μέρος 1ο
Το χωρίο της επιστολής του Αποστόλου Παύλου προς τον Τίτο, στο πρώτο κεφάλαιο, έχει ως εξής:
12. Είπε τις εξ αυτών ίδιος αυτών προφήτης: «Κρήτες αεί ψεύσται, κακά θηρία, γαστέρες αργαί». 13. Η μαρτυρία αύτη εστίν αληθής. Δι’ ην αιτίαν έλεγχε αυτούς αποτόμως, ίνα υγιαίνωσιν εν τη πίστει, 14. μη προσέχοντες Ιουδαϊκοίς μύθοις και εντολαίς ανθρώπων αποστρεφομένων την αλήθειαν.
Τα παραπάνω σημαίνουν τα εξής σε ελεύθερη απόδοση:
12. Είπε κάποιος απ’ αυτούς, δικός τους προφήτης: «Οι Κρητικοί πάντα ψεύτες, κακά θηρία, στομάχια που θέλουν να τρώνε πολύ χωρίς να εργάζονται. 13. Η μαρτυρία αυτού του προφήτη είναι αληθινή. Για το λόγο αυτό, να τους ελέγχεις απότομα, ώστε να κρατούν την υγεία τους στην πίστη, 14. και να μην προσέχουν Ιουδαϊκούς μύθους και εντολές ανθρώπων που γυρίζουν την πλάτη στην αλήθεια.
Ας δούμε τώρα τα πλαίσια στα οποία το γράφει αυτό ο Παύλος:
Τα λέει αυτά στον Τίτο, επίσκοπο Κρήτης. Εκεί ενωρίς άκμασε η Χριστιανική Εκκλησία, γιατί υπήρχε Ιουδαϊκή κοινότητα. Και όπως είναι γνωστό, οι Χριστιανοί χρησιμοποιούσαν τις Εβραϊκές συναγωγές ως γέφυρα για να διαδώσουν το Ευαγγέλιο. Το ότι μιλάει για ανθρώπους που είχαν σχέση με την Ιουδαϊκή κοινότητα, το βλέπουμε στο εδάφιο 14 εδώ, (αλλά φαίνεται ακόμα καθαρότερα στο εδάφιο 10). Δεν μιλάει εκεί για Ελληνικούς μύθους, αλλά για Ιουδαϊκούς μύθους, και «εντολές ανθρώπων», προφανώς αναφερόμενος στη μανία των Εβραίων με Ταλμουδικές ανθρωποποίητες παραδόσεις κανόνων για το κάθε τι.
Αν διαβάσουμε τα προηγούμενα που γράφει στον Τίτο, θα δούμε ότι ο Τίτος αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα, εξ’ αιτίας της κακής διαγωγής των μελών της τοπικής Χριστιανικής Εκκλησίας, που προφανώς σε μεγάλο μέρος προήρχοντο από τον Ιουδαϊσμό κατά το εδάφιο 14. Άρα, το παράπονο τού Παύλου, στρέφεται κυρίως σε μέλη της Χριστιανικής Εκκλησίας, γι’ αυτό λέει και στον Τίτο να τους ελέγχει απότομα, γιατί ήταν «παχύδερμα», και δεν καταλάβαιναν με το καλό.
Ο Παύλος δικαιολογεί αυτή την παρότρυνσή του προς τον Τίτο, για «απότομο έλεγχό» τους, με ένα ρητό, που είχε πει ένας απ’ αυτούς, δηλαδή ένας Κρητικός. Το ρητό αυτό είναι: «Κρήτες αεί ψεύσται, κακά θηρία, γαστέρες αργαί». Ο Παύλος, γνώστης της Ελληνικής παιδείας, παραθέτει εδώ από τον Επιμενίδη. Ο Επιμενίδης ήταν ιερέας και προφήτης στην Κνωσσό, γύρω στον 6ο αιώνα π.Χ., και είχε πει αυτό το ρητό στο σύγγραμμά του περί Χρησμών. Σήμερα αυτό το σύγγραμμα έχει χαθεί, όμως αργότερα ο Καλλίμαχος χρησιμοποίησε τμήμα του στον ύμνο του προς τον Δία.
Χρησιμοποιεί λοιπόν ο Παύλος εδώ ένα ρητό, με το οποίο συμφωνεί και ο ίδιος, ώστε να μην πουν οι Κρητικοί ότι τους κατηγορεί αυτός. Τους δείχνει τις κακές συνήθειες του τόπου τους, από την αρχαιότητα, κάτι που προφανώς είχε επιδράσει και στην Εβραϊκή συναγωγή, και στην Χριστιανική Εκκλησία. Και κάτι που επεβίωσε εν μέρει ως τις ημέρες μας. Αναφέρομαι στο: «θηρία κακά». Γιατί παρά την παρουσία της Εκκλησίας της αγάπης, του Χριστιανισμού στην Κρήτη, για 2000 χρόνια, ακόμα υπάρχουν εκεί ΒΕΝΤΕΤΕΣ.
Φυσικά ο Παύλος αναφέρεται στην πλειονότητα, και όχι σε όλους τους Κρήτες. Διαφορετικά δεν θα έλεγε στον Τίτο να επιλέξει πρεσβυτέρους με τα καλά χαρακτηριστικά που αναφέρει (εδάφια 7-9). Ο Παύλους μιλούσε για τα κακά χαρακτηριστικά του τόπου, τα οποία είχαν τόσο οι άπιστοι, όσο και οι πιστοί, και ταλαιπωρούσαν τον Τίτο, που δεν μπορούσε να τους βάλει σε τάξη.
Αν λοιπόν κάποιος θέλει να κατηγορήσει τον Παύλο για την παροιμία αυτή, ας κατηγορήσει πρώτο τον Επιμενίδη, και φυσικά και όσους αρχαίους ενέπνευσαν τον Επιμενίδη να πει αυτή την παροιμία.
«Κρήτες αεί ψεύσται» Μέρος 2ο
Πρόσφατα συνάδελφος, καθηγητής Αγγλικής φιλολογίας, μου διηγήθηκε ένα περιστατικό το οποίο συνέβη κατά την ξενάγηση που έκανε σε έναν ηλικιωμένο Άγγλο τουρίστα στο φαράγγι της Σαμαριάς. Μετά το πέρασμα του φαραγγιού φθάσανε στην Αγία Ρούμελη, όπου είχανε συμφωνήσει να τους περιμένει μια Βάρκα για να τους μεταφέρει στη Χώρα Σφακίων. Ήταν κουρασμένοι, ταλαιπωρημένοι και το χειρότερο η βάρκα δε βρισκόταν εκεί για να τους παραλάβει. Ο Άγγλος προφανώς εκνευρισμένος έδειχνε την αγανάκτηση του μουρμουρίζοντας στη γλώσσα του και κάποια στιγμή τον άκουσαν να λέει στα ελληνικά «Κρήτες αεί ψεύσται». Παραξενεύτηκαν, γιατί ο Άγγλος δεν μιλούσε ελληνικά και τον ρώτησαν πώς γνωρίζει αυτή τη φράση. Τους απάντησε ότι αυτό το είπε ο Απόστολος Παύλος και ότι υπάρχει και στο ευαγγέλιο.
Το περιστατικό αυτό με ενόχλησε, γι’ αυτό αποφάσισα να ψάξω το θέμα.
Η έρευνα σχετικά με το πότε διατυπώθηκε αρχικά η κατηγορία αυτή μας οδηγεί στην απώτερη αρχαιότητα, στους χρόνους που η αλήθεια εμπλέκεται με το μύθο.
Ο Αλεξανδρινός γραμματικός Ηφαιστίων, που έζησε τον 2ο μ.Χ. αιώνα, αποδίδει την αρχή του «Κρήτες αεί ψεύσται» στην παράδοση. Σύμφωνα με αυτήν ο μυθικός βασιλιάς της Κρήτης Ιδομενέας και εγγονός του Μίνωα, σε διαγωνισμό ομορφιάς ανάμεσα στη θεά Θέτιδα (μητέρα του Αχιλλέα) και την ωραιότατη μάγισσα Μήδεια, στον οποίο ήταν κριτής, ανέδειξε ωραιότερη τη Θέτιδα. Τότε, όπως αναφέρει ο ιστοριογράφος Αθηνόδωρος ο Ερετριεύς, ο οποίος περιγράφει το γεγονός αυτό, η Μήδεια οργίστηκε και είπε: Κρήτες αεί ψεύσται (Μήδειαν δ΄οργισθείσαν ειπείν Κρήτες αει ψεύσται) και μάλιστα η Μηδεία καταράστηκε τον Ιδομενέα να μην πει ποτέ αλήθεια.
Εξ αιτίας λοιπόν του Ιδομενέα και συμφωνά με την παράδοση από τότε οι Κρητικοί θεωρούνται ψεύτες λόγω του περιστατικού αυτού. Ο Ιδομενέας όμως έγινε και δεύτερη φορά αίτιος να χρεωθούν οι συμπατριώτες του αυτό το βαρύ χαρακτηρισμό. Όπως είναι γνωστό, ο Ιδομενέας έλαβε μέρος στον Τρωικό πόλεμο με 80 πλοία και ήταν ένας από τους Έλληνες που κρύφτηκαν μέσα στον Δούρειο Ίππο. Μετά την άλωση ο κλήρος έπεσε σ’ αυτόν να μοιράσει στους Έλληνες τα λάφυρα της Τροίας. Ο Αλεξανδρινός συγγραφέας Πτολεμαίος ο Χένος, που αναφέρεται στα παράδοξα της Ιστορίας με ιστορικό και μυθολογικό περιεχόμενο, λέει σχετικά με αυτό: «Παροιμία εστί το κρητίζειν επί του ψεύδεσθαι, από Ιδομενέως Κρητός ρηθείσα, ος λαχών μερίσαι τοις Έλλησι τα λάφυρα του Ιλίου τα κρείττω εαυτώ περιεποιήσατο».
Δηλαδή: το «κρητίζειν» είναι παροιμία που λέγεται επί ψευδολογίας και έχει την αρχή της στον Κρητικό Ιδομενέα, ο οποίος ορίστηκε να μοιράσει στους Έλληνες τα λάφυρα της Τροίας και κράτησε για τον εαυτό του τα καλύτερα. Αλλά και οι ίδιοι έδωσαν αφορμή να χαρακτηρισθούν ψεύτες, γιατί οι ομηρικοί Κρήτες και οι μετά από αυτούς κατακτητές της νήσου Δωριείς καυχιόνταν για πολλά πράγματα μεταξύ των οποίων και ότι η θεά Αθηνά γεννήθηκε στις όχθες του Κρητικού ποταμού Τρίτωνα, πράγμα που επέσυρε την οργή των Αθηναίων, γιατί και αυτοί διεκδικούσαν τη γέννηση της, με αποτέλεσμα Αθηναίοι ποιητές και ρήτορες να κατηγορούν από τη σκηνή και από το Βήμα τους Κρητικούς και να τους αποκαλούν ψεύτες.
Ισχυρίζονταν ακόμη οι Κρητικοί ότι ο Δίας γεννήθηκε και πέθανε στην Κρήτη και μάλιστα έδειχναν τον τάφο του. Αυτό ήταν απαράδεκτο για τους άλλους Έλληνες που θεωρούσαν τον Δία αθάνατο.
Γι’ αυτό ακριβώς το πράγμα κατηγορεί τους Κρητικούς ο Έλληνας ποιητής και φιλόσοφος Καλλίμαχος που ήκμασε στην Αλεξάνδρεια τον 3ο π. Χ αιώνα και έγραψε αρκετά έργα μεταξύ των οποίων και ύμνους προς διάφορους Θεούς. Στον ύμνο του προς τον Δία, ο οποίος διασώθηκε και πραγματεύεται θρησκευτικά και θεογονικά ζητήματα γράφει:
Κρήτες αεί ψεύσται και γαρ τάφον, ω, άνα, σείο
Κρήτες ετεκτήναντο· συ δ’ ου θανές·εσσί γαρ αεί.
Δηλαδή: Οι Κρητικοί είναι πάντοτε ψεύτες, διότι και τάφο σου, ώ βασιλιά, κατασκεύασαν, συ δε δεν απέθανες, διότι είσαι αθάνατος.
Αλλά και νωρίτερα από την εποχή του Καλλίμαχου, αυτά που υποστήριζαν οι Κρητικοί σχετικά με το Δία ήταν η αιτία ο Επιμενίδης, που έζησε τον 7° π.Χ. αιώνα, να πει τη γνωστή φράση «Κρήτες αεί ψεύσται, κακά θηρία, γαστέρες αργαί». Ο Επιμενίδης γεννήθηκε στην Κνωσό ή τη Φαιστό και θεωρούνταν ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας (στη θέση του Περίανδρου του Κορίνθιου). Ήταν μάντης, συγγραφέας και ποιητής και είχε φήμη μεγάλου καθαρτή, Το 612 π.Χ. τον κάλεσαν οι Αθηναίοι, κατά συμβουλή του Μαντείου των Δελφών, να εξαγνίσει την πόλη τους από τον λοιμό που τους βασάνιζε, επειδή οι θεοί είχαν θυμώσει μαζί τους λόγω του Κυλώνειου άγους. Ενώ λοιπόν ο Επιμενίδης εξάγνιζε την πόλη και συγχρόνως προσπαθούσε να συνετισθούν οι Αθηναίοι λέγοντας τους ότι ο Δίας θα τους τιμωρούσε περισσότερο όχι μόνο στην παρούσα αλλά και στη μέλλουσα ζωή, αυτοί του απήντησαν ότι Δίας δεν υπάρχει, διότι οι Κρητικοί λένε ότι απέθανε και ετάφη στην Κρήτη• και μάλιστα έγραψαν στον τάφο του την επιγραφή «Ενταύθα Ζαν κείται, ον Δίαν κικλήσκουσιν», δηλαδή : Εδώ είναι θαμμένος ο Ζευς, τον οποίο ονομάζουν Δία. Τότε, λένε, ο Επιμενίδης, για να αναιρέσει αυτό που υποστήριζαν οι Κρητικοί, (ότι Δίας απέθανε…) δηλαδή να διαψεύσει τους Κρητικούς, απάντησε στους Αθηναίους με ένα μεγαλύτερο ψέμα με τη φράση «Κρήτες αεί ψεύσται κακά θηρία, γαστέρες αργαί».
Ο Επιμενίδης ήταν ένα πρόσωπο που μπλέχτηκε σε θρύλους και μυθικές παραδόσεις, πάντα όμως οι Κρητικοί αναφέρονταν με σεβασμό σ’ αυτόν. Ο ίδιος δεν είχε καλή γνώμη για τους συντοπίτες του αν κρίνουμε από την παραπάνω φράση. Στο κεφάλαιο της μαθηματικής Λογικής, που διδάσκαμε στο Λύκειο, αναφέραμε την πρόταση «Ο Επιμενίδης είπε: Πας Κρης ψεύτης», ως παράδειγμα μη λογικής πρότασης (γιατί δεν μπορεί να χαρακτηριστεί μόνο ως αληθής ή μόνο ως ψευδής). Αυτό είναι ένας λόγος να ισχυριστούμε πως ο χαρακτηρισμός «ψεύτες» των Κρητικών δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Όπως και να έχουν τα πράγματα, η δυσφήμηση αυτή των Κρητικών, που αρχικά ξεκίνησε ως μύθος, με τον καιρό έγινε παράδοση και επηρέασε πολλούς και σημαντικούς από τους μεταγενέστερους. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Απόστολος Παύλος, ο οποίος αργότερα, σε επιστολή του προς τον επίσκοπο Τίτο επαναλαμβάνει το χαρακτηρισμό «ψεύτες» προσθέτοντας και τους άλλους χαρακτηρισμούς, που τους θεωρώ άδικους, γιατί οι Κρήτες ασπάστηκαν από νωρίς το χριστιανισμό και την εντολή… ου ψευδομαρτυρήσεις….
Ο Απόστολος Παύλος, που θεμελίωσε και οργάνωσε την εκκλησία της Κρήτης, ήρθε στην Κρήτη δύο φορές. Την πρώτη φορά παρά τη θέληση του το 60 μ.Χ., γιατί, ενώ πήγαινε στη Ρώμη για να δικαστεί, ως ρωμαίος πολίτης που ήταν, το πλοίο με το οποίο ταξίδευε αναγκάστηκε, λόγω κακοκαιρίας, να προσαράξει στους Καλούς Λιμένες, στα νότια του νομού Ηρακλείου (… εις τόπον τινά καλούμενον Καλούς Λιμένας ων εγγύς ην πόλις Λασαία…) όπου παρέμεινε αρκετό διάστημα. Στη Ρώμη δικάστηκε και καταδικάστηκε σε φυλάκιση. Μετά την αποφυλάκιση του ήρθε για δεύτερη φορά στην Κρήτη μαζί με τον συνεργάτη του Τίτο. Η παραμονή στο νησί ήταν σύντομη. Ανέθεσε την οργάνωση της εκκλησίας στον Τίτο τον οποίο και χειροτόνησε πρώτο επίσκοπο Κρήτης στην πρωτεύουσα της Γόρτυνα, του έδωσε μάλιστα εντολές και οδηγίες, και έφυγε για να συνεχίσει το αποστολικό του έργο. Αργότερα στην επιστολή του προς Τίτον αναφέρει «… Δι’ αυτό σε αφήκα εις την Κρήτην, δια να συμπληρώσεις όσα παρέλειψα..». και εφιστά την προσοχή του να είναι προσεκτικός με τους Κρητικούς και ιδίως να καταπολεμούνται οι ψευτοδιδάσκαλοι, γράφοντας του: «Είπε τις εξ αυτών ίδιος αυτών προφήτης, Κρήτες αεί ψεύσται, κακά θηρία, γαστέρες αργαί» Δηλαδή: Είπε κάποιος από τους Κρητικούς, που τον έχουν ως προφήτη τους (προφανώς εννοεί τον Επιμενίδη) ότι οι Κρήτες είναι πάντοτε ψεύτες, κακά θηρία, άνθρωποι που θέλουν να τρώγουν πολύ χωρίς να εργάζονται.
Και συνεχίζει: «Η μαρτυρία αύτη εστίν αληθής, δι’ ην αιτίαν έλεγχε αυτούς αποτόμως, ίνα υγιαίνωσιν εν τη πίστει». Έτσι λοιπόν ο Απόστολος Παύλος επανέλαβε αυτό που είχε πει σχεδόν 700 χρόνια πριν ο Επιμενίδης.
Ο Κ. Σάθας αναφέρει πως ο Κρητικός λόγιος Ζαχαρίας Σκορδύλης ο Μαραφαράς ανασκεύασε με λογικά επιχειρήματα, που δείχνουν την πολυμάθεια του, το Κρήτες αεί ψεύσται… σε εργασία του με τίτλο: «Ζαχαρία Μαραφαρά πρεσβυτέρου, Ερμηνεία εις το «Κρήτες αεί ψεύσται» κ.λ.π.
Πάντως και σήμερα ακόμη δεν έχουμε απαλλαγεί από αυτή την κακή φήμη, αφού και τα σύγχρονα Λεξικά αναφέρουν μεταξύ άλλων: Κρητίζειν = Φέρομαι ως Κρης, ψεύδομαι, εξαπατώ, και την παροιμία «προς Κρήτα κρητίζειν» που λέγεται με την έννοια: εξαπατά κάποιος τον απατεώνα.
Κρήτες αει ψεύσται. Γιατί;
Μια αρχαία παροιμιακή φράση, είναι εκείνη που δίδει στους Κρητικούς τον άδικο και αστήρικτο χαρακτηρισμό του ψεύτη. Μια πορεία σε βάθος χρόνου, θα αποκαλύψει τα μυθικά ή ιστορικά πρόσωπα, τα οποία εμπλέκονται ως ανάδοχοι ή ως υποστηρικτές αυτού του χαρακτηρισμού.
Ο πρώτος που έδωσε αφορμή να χρεωθούν οι Κρήτες με το ανεπιθύμητο αυτό “παινάδι” ήταν ο Ιδομενέας, ο ξακουστός βασιλιάς της Κρήτης, που είχε πάρει μέρος στην πολιορκίά και άλωση της Τροίας με 80 πλοία, όπως μας παραδίδει ο Ομηρος. Σύμφωνα με ένα μύθο, είχε οριστεί ως κριτής, σε κάποιο διαγωνισμό καλλιστείων. Ο διαγωνισμός αυτός ομορφιάς, έγινε μεταξύ της θεάς Θέτιδας (μητέρας του Αχιλλέα) και της μάγισσας Μήδειας. Αν και η Μήδεια ήταν σαφώς ομορφότερη από την αντίπαλό της, ο Ιδομενέας βράβευσε τη Θέτιδα.
Η άδικη αυτή κρίση στάθηκε μοιραία για τους Κρήτες, καθώς η Μήδεια οργισμένη καταράστηκε τον Ιδομενέα και είπε: “Κρήτες αεί ψεύσται και επάρασθαι αυτώ μηδέποτε αλήθειαν ειπείν, ώσπερ επί της κρίσεως εποίησεν…”
Φαίνεται όμως ότι ο Ιδομενέας είχε υποπέσει και σ’ άλλο παράπτωμα κατά το μύθο, δίνοντας έτσι μια αφορμή ακόμα για να κατηγορηθούν και πάλι οι Κρήτες. Του είχε ανατεθεί δηλαδή από τους Ελληνες βασιλιάδες, η διανομή των λαφύρων από την άλωση της Τροίας. Αλλά “τα κρείττω εαυτώ περιποιήσατο” δηλαδή παρακράτησε για τον εαυτό του τη μερίδα του λέοντος.
Ο Επιμενίδης που καταγόταν από την Κνωστό γνωστός σοφός, εξαγνιστής και καθαρτής πόλεων και μάντης, θεωρείται ότι έχει την πατρότητα του στίχου, “Κρήτες αεί ψεύσται, κακά θηρία, γαστέρες αργαί” δίνοντας αφορμή για το γνωστό σ’ όλους μας ψευδώνυμο συλλογισμό.
Από τα χείλη όμως ενός σοφού δεν μπορεί να βγουν τέτοια υβριστικά λόγια και μάλιστα σε βάρος των συμπατριωτών του, που δεν είχε κανένα λόγο να εκφραστεί κατά τον τρόπο αυτό. Η άριστη σχέση μεταξύ Επιμενίδου και Κρητών καταδεικνύεται και από το γεγονός ότι στην Κρήτη λατρευόταν ως θεός. “Κρήτες αυτώ θύουσι ως θεώ”.
Κατά μια παραλλαγή του μύθου, ο Κρηταγενής Δίας ακολούθησε την ανθρώπινη μοίρα. Στη συνείδηση όμως των Ελλήνων ο Δίας είχε κατανικήσει το θάνατο κερδίζοντας την αθανασία. Ηταν ο ύπατος των θεών και κατοικούσε στον Ολυμπο. Οι Κρήτες όμως πίστευαν ότι πέθανε στην Κρήτη όπου υπήρχε και ο τάφος του. Αυτό όμως τους στοίχισε μεταξύ των άλλων τη φήμη του ψεύτη και του ασεβή. Ο Καλλίμαχος μάλιστα οργισμένος από το θάνατο και τον τάφο του Δία τον οποίο μάλιστα επεδείκνυαν, έγραψε στους ύμνους του. “Κρήτες αεί ψεύσται. Και γαρ τάφον ω άνα σείο Κρήτες ετεκτήσαντο. Συ δ’ ου θάνες εσσί γαρ αιεί”. Ο τάφος μάλιστα του Δία έγραφε: “Ενταύθα Ζαν κείται ον Δία κικλήσκουσιν”. Δηλαδή εδώ βρίσκεται θαμμένος ο Ζευς, τον οποίο ονομάζουν Δία.
Οι αιώνες κυλούν. Αυτό το “στόλισμα” του Κρητικού, δεν λέει να ξεχαστεί. Ο Απόστολος Παύλος στη δεύτερη επίσκεψή του στην Κρήτη το 66 μ.Χ. εγκατέστησε πρώτο Επίσκοπο Κρήτης το μαθητή του Τίτο, ιδρύοντας έτσι την Εκκλησία της Κρήτης. Στην προς Τίτο επιστολή του ο Παύλος λέει: “Είπε τις εξ αυτών ίδιος αυτών προφήτης (Επιμενίδης) Κρήτες αεί ψεύσται κακά θηρία, γαστέρες αργαί… και προς παν έργον αγαθόν αδόκιμοι”.
Υποστηρίχτηκε μια λογική θέλουμε να πιστεύουμε με άποψη, σύμφωνα με την οποία ο Τίτος δεν απευθυνόταν στους Κρήτες, αλλά στους Εβραίους χριστιανούς που υπήρχαν στην Κρήτη. Ηταν οι μισοχριστιανοί εκείνοι που κατά τον Holzner είχαν μετατρέψει τη θρησκεία σε επιχείρηση και το κήρυγμα του Παύλου ερχόταν σε αντίθεση με τα συμφέροντα και τις οικονομικές τους επιδιώξεις. Στην επιστολή του ο Παύλος μιλεί για “ανυπότακτους, ματαιολόγους και φρεναπάτας, μάλιστα οι εκ περιτομής”.
Αυτόχθονες όμως Κρήτες εκ περιτομής δεν υπήρχαν, γιατί η περιτομή ήταν και είναι άγνωστη πράξη για τους Κρήτες και χριστιανούς γενικότερα.
Ο μύθος όμως του ψεύτη, έγινε παράδοση. Ετσι ο σοφός Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ευστάθιος (12ος αι.) γνωστός για τις παρεκβολές του στα έπη του Ομήρου, επανέλαβε τον ίδιο χαρακτηρισμό, ενοχοποιώντας παράπλευρα και άλλους λαούς. Ταυτίζει λοιπόν τους Αιγυπτίους με την πονηρία και τους Κρήτες με το ψέμα και λέει: “Κιλικίζειν και αιγυπτιάζειν το πονηρεύεσθαι και κρητίζειν το ψεύδεσθαι”.
Αυτή λοιπόν είναι η μακρόχρονη πορεία του ψεύτη, γνώρισμα των μεγάλων ανθρώπων και λαών για τους οποίους φτιάχτηκαν και οι παροιμίες. Οι ψηλές κορφές τραβούν τους κεραυνούς ή η φορτωμένη αχλαδιά δέχεται τις πετρές.